30 Kasım-12 Aralık 2023 tarihlerinde Birleşik Arap Emirlikleri’nin Dubai şehrinde yapılan Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Taraflar Konferansı (COP 28) toplantılarında küresel iklim krizi ve sürdürülebilirlik konusu; dünya liderleri, hükümet temsilcileri, uluslararası kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör temsilcileri tarafından detaylı ele alındı.

“Yeryüzünün yaşanılır olmaya devam etmesi için sürdürülebilir kalkınma dışında başka bir alternatifin bulunmadığı; iklim değişikliğinin etkilerini yavaşlatmak ve nihai olarak önlemek için tüm ülkelerin ortak bir çaba içerisinde olması gerektiği” insanlığın üzerinde mutabakata vardığı bir tespittir. BM bünyesinde yapılan toplantılarda, 193 üye ülke tarafından, 2030’da tamamlanacak bir yol haritası olarak 17 hedefi içeren Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA)1 kabul edilmiş; Paris Anlaşması 2 ile 2050’ye kadar ulaşılmak üzere küresel ısınma sorununa çözüm olacak hedefler3 belirlenmişti. Günümüzde, sürdürülebilir kalkınma için 2030 gündeminin tam ve etkin şekilde uygulanmasını sağlamak, bu yönde ilerlemeyi hızlandırmak ve 2050 hedeflerine ulaşmak; uluslararası gündemin en önemli konusu haline gelmiştir. Bu doğrultuda, COP 28’de gündem iki temel alana odaklanmıştır. Bunlar;

1. Paris'ten sonra kaydedilen ilerlemenin değerlendirilmesi,
2. 2030'a kadar yapılacak uygulamanın eksikliklerinin giderilmesine yönelik bir planın ortaya konulması’dır.

Paris Anlaşması kapsamında beş yılda bir yapılması öngörülen “Küresel Durum Değerlendirmesi (GST)” nin ilki COP 28’de yapılmıştır. Bu değerlendirme sonucunda, özellikle enerji başlığına odaklanan önemli kararlar alınmıştır. Bunlar, özetle;

1. Yenilenebilir enerji kapasitesinin üç katına çıkarılması,
2. Enerji verimliliğinin iki katına çıkarılması,
3. 2050 ortalarına kadar, sıfır ve düşük karbonlu yakıtlar kullanan, net sıfır emisyonlu enerji sistemlerine geçişe yönelik çabaların hızlandırılması,
4. Enerji sistemlerinde 2050’ye kadar, adil, düzenli, hakkaniyetli ve bilime uygun olarak, fosil yakıtlardan uzaklaşmasının hızlandırılması,
5. Karbon yakalama ve diğer azaltım teknolojilerinin hızlandırılması,
6. Karbondioksit dışı emisyonların azaltılmasının hızlandırılması,
7. Düşük ve sıfır emisyonlu ulaşım araçlarının yaygınlaştırılması,
8. Enerji yoksulluğuna yol açan, adil geçişe hitap etmeyen verimsiz fosil yakıt sübvansiyonlarının mümkün olan en kısa sürede kaldırılmasıdır. 

COP 28 toplantılarında üzerinde önemle durulan bir diğer konu başlığı; iklim önlemleri finansmanıdır. Bu kapsamda, COP 27’den çıkan önemli bir sonuç “Kayıp ve Zarar Fonu”nun işler hale getirilmesi ve iklim eylemleri için daha fazla ve etkili finansman sağlanması konuları değerlendirilmiştir. 

• Kayıp ve Zarar Fonu, iklim krizinden en az sorumlu olan ve en çok etkilenen az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin yaşadıkları kayıp ve zararların tazmin edilmesi için oluşturulan bir finansman mekanizmasıdır. Konferans döneminde, fon için yaklaşık 720 milyon ABD doları tutarında bir kaynak toplanabilmiştir. Kayıp ve zarar konusunda yapılan araştırmalar; gelişmekte olan ülkelerdeki kayıp ve hasarın 100 milyar- 580 milyar ABD doları arasında olduğunu göstermiştir. Fon için toplanan rakamın bu değerin çok altında kalması, COP 28’de atılan adımların sınırlı bir çerçevede kaldığını göstermektedir.

• İklim eylemleri finansman kaynaklarının çeşitlendirilmesi, geliştirilmesi, şeffaflaştırılması, fosil yakıt çıkarma vergisi gibi yeni finans kaynaklarının oluşturulması bu başlık altında ele alınan bir diğer konu olmuştur. Konferans süresince, gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaç duydukları iklim finansmanını sağlamak için Yeşil İklim Fonu (Green Climate Fund), Uyum Fonu’na (Adaptation Fund), En Az Gelişmiş Ülkeler Fonu (Least Developed Countries Fund) ve Özel İklim Değişikliği Fonu (Special Climate Change Fund) başlıkları altında yaratılan fon kaynaklarına desteklerini açıklamışlardır. Ancak, bu fonlarda toplanan kaynak, 2030’a kadar ihtiyaç duyulan yaklaşık 2,4 trilyon doların çok gerisinde kalmıştır. Bu nedenle bu ikinci adımın etkisi de sınırlı kalmıştır.

Bunlar dışında, COP 28’de farklı başlıklar altında gündeme gelen çeşitli girişimler bulunmaktadır. Özetle;

1. Sürdürülebilir Tarım, Dirençli Gıda Sistemleri ve İklim Eylemi Bildirisi: Tüm gıda üreticilerinin iklim değişikliğinin etkilerine karşı kırılganlıklarını azaltmayı, doğayı korumayı, gıda güvenliğini teşvik etmeyi, tarım ve gıda alanında çalışanların gelirinin artırılmasını, sürdürülebilirliği sağlamayı, toprak sağlığını ve biyolojik çeşitliliği artırmayı, vb. amaçlayan bir iş birliği bildirisi 158 ülke tarafından kabul görmüştür. Bu ülkeler, bildiriyi kabul ederek, gıda üretimini ve üreticilerini iklim değişikliğinin etkilerine karşı koruma sözü vermişlerdir.
2. İklim ve Sağlık Bildirisi: İklim değişikliği konusunda harekete geçmenin aciliyetine, hava kirliliğinin azaltılmasına, aktif hareketliliğe ve sürdürülebilir sağlıklı beslenmeye vurgu yapan; sağlık sistemlerinin iklime dirençli, düşük karbonlu, sürdürülebilir ve eşitlikçi olacak şekilde dönüştürülmesini amaçlayan bir iş birliği bildirisidir. 143 ülke tarafından kabul edilmiştir.
3. Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Adil Geçiş ve İklim Eylemi Ortaklığı: İklim eyleminde toplumsal cinsiyete duyarlı yatırımları teşvik etmeyi; kadınların ve kız çocuklarının adil geçiş çabalarına tam, eşit ve anlamlı katılımını sağlamayı; insan hakları, ekonomik güçlenme, insana yakışır iş ve eğitime erişim sağlamayı; engellileri de kapsayan sosyal koruma sistemlerinin gerekliliğini vurgulayan bildiri 76 ülke tarafından imzalanmıştır.
4. İklim, Yardım, Toparlanma ve Barış Bildirisi: Bildiri iklim değişikliğine uyum ve dirençliliği artırmaya yönelik bir iş birliği çağrısını içermektedir. Uyum için çeşitli finansman kaynaklarının harekete geçirilmesini ve ülkelerin kapasitelerinin geliştirilmesini hedefleyen bildiri, 80 ülke tarafından imzalanmıştır.
5. Küresel Soğutma Taahhüdü: Sürdürülebilir soğutma için HFC’lerin (hydrofluorocarbon) azaltılmasına yönelik Montreal Protokolü Kigali Değişikliği’nin uygulanması da dahil olmak üzere, çevre dostu soğutuculara güvenli şekilde geçişi amaçlayan; 2050’ye kadar tüm sektörlerde soğutmayla ilgili emisyonları 2022 seviyelerine göre küresel bazda en az % 68 azaltmayı hedefleyen bir bildiridir. 66 Ülke tarafından imzalanmıştır.
6. İklim Eylemi için Yüksek Hedefli Çok Düzeyli Ortaklıklar Koalisyonu (CHAMP): İklim stratejilerinin planlanması, finansmanı, uygulanması ve izlenmesi için, uygulanabilir ve uygun olduğunda yerel ve bölgesel yönetimlerle iş birliklerini geliştirmeyi amaçlayan bir bildiridir. 65 Ülke tarafından imzalamıştır.
7. Hidrojen Bildirisi: Küresel yenilenebilir ve düşük karbonlu hidrojen piyasasının ve sertifikasyon programlarının geliştirilmesini amaçlayan bildiri 37 ülke tarafından imzalanmıştır.
8. Kömür Sonrası Enerji İttifakı (PPCA): 2017’de kurulan ittifaka 7 ülke 4 daha katılarak, kömürden çıkma taahhüdü vermiştir. Türkiye, Polonya, Bulgaristan, Malta ve Romanya ittifaka katılmayan 5 Avrupa ülkesidir.

Konferans sonunda, bir sonraki Taraflar Konferansı’nın (COP29) Azerbaycan ev sahipliğinde Bakü’de, COP30’un ise Brezilya ev sahipliğinde Belem’de yapılacağı teyit edilmiştir.

İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre; COP 28’de Türkiye, İklim ve Kritik Ham Maddeler Kulübü, Dayanıklı Gıda Sistemleri, Sürdürülebilir Tarım ve İklim Eylemine İlişkin Deklarasyon, Buzul Dostları Grubu, Çimentoda Atılım, İklim İçin Mangrov İttifakı, Eğitim ve İklim Değişikliği Ortak Gündemi Bildirgesi, İklim ve Sağlık Deklarasyonu, İklim Eylemi İçin Yüksek Hedefli Çok Düzeyli Ortaklıklar Koalisyonu (CHAMP) girişimlerine katılmıştır.

COP 28 Döneminde, BM Çevre Programı kapsamında hazırlanan “Doğa için Finans Raporu” 5 yayınlanmıştır. Raporda yer verilen bazı temel sonuçlar, özetle;

•  Yılda 7 trilyon dolar iklim değişikliğini tetikleyen yatırımlara akmaktadır. Doğaya zarar veren bu finans akışlarının azaltılması gerekmektedir.
• Doğa temelli çözümlere yönelik finansman yeterli seviyede değildir. İklim değişikliğini 1,5°C ile sınırlamaya yönelik hedeflere ulaşmak için, doğa temelli çözümlere yönelik finans akışları; mevcut seviyelerden (200 milyar dolar) 2030'a kadar yılda 542 milyar dolara ve 2050'ye kadar yılda 737 milyar dolara, neredeyse üç kat artmalıdır.
• Doğaya zarar veren finans akışlarının azaltılması ve mümkünse doğa lehine yeniden yönlendirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda, kamu finansmanı ve özel yatırım imkanları önemli ölçüde artırılmalıdır. Finans sektörü ve işletmeler, sadece doğa temelli çözümlere yatırımı artırmakla kalmamalı; finansmanı, doğaya olumlu sonuçlara yönlendirmek için kullanmalıdır.
• Hükümet politikaları, yatırım fırsatlarını desteklemek için etkin kritik öneme sahiptir. Doğa temelli çözümlere yönelik yatırım fırsatları; gıda, madencilik, gayrimenkul ve altyapı gibi küresel sektörlerin revizyonuyla tetiklenebilecektir.

1 Sürdürülebilir Kalkınma İçin 2030 Gündemi’ni oluşturan 17 SKA’ları; 169 alt başlığı ve 241 göstergeyi kapsamaktadır.
2 30 Kasım-11 Aralık 2015, BM İklim Değişikliğine İlişkin Taraflar Konferansı 21. Toplantısı (COP 21)
3 Paris Anlaşması’nı imzalayan 196 ülke, 2050 itibariyle küresel ısınmanın 2 derecenin altında tutulması ve mümkün ise 1,5 dereceye indirilmesi hedefini kabul ettiler. Bunun için, öncelikle, 2030’a kadar, sera gazı emisyonlarını %21 azaltma taahhüdünde bulundular. 
4 https://poweringpastcoal.org/press-releases/the-united-states-heads-a-group-of-countries-making-new-commitments-to-phasing-out-coal/
5 https://financefornature.unep.org/en

Kaynakça:
1.https://www.cop28.com/en/the-uae-consensus-negotiations-outcome
2.https://iklim.gov.tr/ulkemizin-cop28de-katildigi-girisimler-haber-4196
3. https://poweringpastcoal.org/press-releases/the-united-states-heads-a-group-of-countries-making-new-commitments-to-phasing-out-coal/
4.https://sefia.org/blog/cop-28-iklim-zirvesi-ve-turkiyenin-tutumu/
5.https://www.unep.org/news-and-stories/press-release/global-annual-finance-flows-7-trillion-fueling-climate-biodiversity
6.https://unfccc.int/news/challenge-launched-at-cop28-to-harness-artificial-intelligence-for-climate-action-in-developing
7.https://unfccc.int/news/challenge-launched-at-cop28-to-harness-artificial-intelligence-for-climate-action-in-developing
8.https://financefornature.unep.org/en